بررسی ریشه های اجتماعی تطور و شکل گیری زبان فعلی مردم آذربایجان

پژوهش حاضر به دنبال بررسی و شناخت «عوامل اجتماعی موثر بر تغییر و تطوّر زبان فعلی مردم آذربایجان بوده است». سوالات اصلی پژوهش این می باشد که «آیا زبان بومی آذربایجان تغییر کرده یا زبان فعلی (ترکی آذربایجانی) زبان بومی بوده است؟»، «عوامل اجتماعی موثر بر تغییر و تطوّر زبان فعلی مردم آذربایجان چه بوده-اند؟» که بر اساس مباحث نظری مربوط به تغییر زبان به تبیین پدیده تغییر زبان در منطقه آذربایجان می پردازیم. روش پژوهش حاضر جامعه شناسی تاریخی بوده که از روش تاریخی برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده و نوع داده ها عمدتاً کیفی می باشد. ابزار جمع آوری داده ها در این پژوهش مراجعه به اسناد و مدارک تاریخی موجود، مصاحبه با افراد مطلع در این زمینه، بانک های اطلاعاتی، گزارش های تاریخی و سایت های مختلف الکترونیکی می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در منطقه آذربایجان مهاجرت ترکان از زمان سلجوقیان تا دوره ی صفوی باعث برخورد بین زبان ترکی به عنوان «زبان زبرین» و زبان بومی رایج آذربایجان به عنوان «زبان زیرین» در این منطقه گردید که نتیجه آن رواج پدیده دوزبانگی و در نهایت با توجه به حاکم بودن ترکان در منطقه و برتری قدرت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، نظامی زبان ترکی، این زبان (زبان زبرین) بر زبان بومی (زبان زیرین) غالب گردیده و به تغییر زبان در این منطقه منجر شده است. این فرآیند در زمانی نزدیک به هفت قرن طول کشید و شامل سه دوره؛ برخورد زبانی ترکی و بومی در نتیجه مهاجرت ترکان به آذربایجان و دوزبانه شدن مردم آذربایجان در زمان سلجوقیان (حدود دو قرن)، گسترش یافتن دوزبانگی در زمان مغولان و ایلخانیان (نزدیک یک قرن و نیم) وتغییر و عقب نشینی زبان بومی آذربایجان در دوره ی صفویان (قریب 120 سال). از دوره ی صفویه زبان ترکی آذربایجانی به عنوان زبان این منطقه انتخاب می شود، البته دربرخی از روستاهای آذربایجان از جمله هرزند و گلین قیه در اطراف مرند، کرینگان در ورزقان، عنبران در نمین زبان بومی آذربایجان باقیمانده است، که بررسی میدانی نشان می دهد که این زبان بومی از خانواده زبان های ایرانی می باشد. واژگان کلیدی: آذربایجان، ترکی، آذری، زبان، تغییر زبان، دوگانگی زبان، برخورد زبانی.